Op het erf van Maatschap Van der Bos-Weidenaar bij Holwert komt op een prachtige voorjaarsmiddag alles even samen: kringlooplandbouw in de praktijk, samenwerking tussen boeren en gemeente, en de zoektocht naar oplossingen voor stikstof, bodemdaling en zoetwaterbeheer. In gesprek met wethouder Pieter Braaksma, landbouwadviseur Piet Regnerus en boer Kees van der Bos blijkt hoe groot de uitdagingen zijn én wat er mogelijk is.
Kees van der Bos runt samen met zijn familie een akkerbouwbedrijf met vooral teelt van pootaardappelen. Het bedrijf is al sinds 2001 onderdeel van EcoLaNa, een vereniging van vier boeren die werken aan duurzame kringlooplandbouw. “Ons streven was om een voor 80% gesloten kringloop te realiseren tussen akkerbouw en melkveehouderij.” Het akkerbouwbedrijf heeft ook volop aandacht voor bodemkwaliteit, met als doel minder kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen te hoeven gebruiken en toch een gezonde plantengroei te kunnen realiseren.
Wederzijds begrip
Van der Bos ziet het resultaat van jarenlange inzet. “We ploegen niet meer, waardoor de zoetwaterlaag in de bodem zich beter vasthoudt. Dat is winst. Maar het blijft zoeken: de bodem moet optimaal zijn voordat je volledig zonder chemie kunt.” Dat gaat bepaald niet vanzelf. “Samenwerking tussen akkerbouwers en veehouders is cruciaal, maar niet altijd eenvoudig”, merkt hij op. “Beiden stellen andere eisen. Dat vraagt om wederzijds begrip en afstemming.”
Gemeente als aanjager
Wethouder Braaksma vindt dat de gemeente een belangrijke rol heeft in de toekomstbestendigheid van de landbouw in Noardeast-Fryslân. “Een groot deel van onze beroepsbevolking is werkzaam in deze sector. Alles raakt hier de landbouw en de landbouw raakt aan alles.” Die integrale blik komt terug in twee ambitieuze projecten: natuurlijke bermen en ondergrondse zoetwateropslag. Beide worden op dit moment voorbereid.
Natuurlijke bermen
“Natuurlijke bermen zijn brede bermen langs onze gemeentelijke wegen, waarin ruimte is voor waterberging, schonere afwatering en biodiversiteit”, vertelt Regnerus. Braaksma legt uit: “We zijn van plan om bermen die breder zijn dan 3,50 meter af te graven voor waterberging. Hierdoor ontstaat een natte berm, waarin een grote diversiteit aan planten kan groeien, waaronder riet. We hopen dat grondeigenaren aan hun kant van deze sloten hun bermen zo inrichten dat kunstmest en spuit-residuen niet in het oppervlaktewater terechtkomen. Mocht dit wel gebeuren, dan nemen de planten in deze natuurranden de meststoffen op. Het maaisel dat vrijkomt kan gebruikt worden voor composteren en via agricycling kan het weer gebruikt worden als meststof.”
Water vasthouden
Nog innovatiever is het tweede project: opslag van zoet water. In delen van de gemeente is verzilting een groeiend probleem, mede door bodemdaling en klimaatverandering. “We werken aan een pilot waarbij we 60.000 kuub regenwater ondergronds opslaan”, vertelt Regnerus enthousiast. “Dat water kun je later met druppelirrigatie weer beschikbaar maken voor de landbouw.” Braaksma: “De pilotlocatie is al in beeld. Dit is geen traditionele gemeentetaak, maar als wij het niet doen, wie dan wel?”
Landbouw als ruggengraat
Waarom zet de gemeente zich zo nadrukkelijk in voor de landbouw? “Omdat het de ruggengraat is van onze economie en leefbaarheid”, stelt Braaksma. “Elke boer die stopt betekent verlies van werkgelegenheid, landschap en kennis. Daarom investeren we nu.” Volgens Regnerus zit de kracht van de gemeente in haar verbindende rol.
“We brengen partijen bij elkaar, zoeken naar regelruimte en faciliteren waar het kan. Niet top-down, maar samen met ondernemers.”
Nieuwe generatie aan zet
Er komt ontzettend veel op boeren af, onder andere aan regelgeving. Er zijn ook positieve ontwikkelingen. Zo is Bianca, de dochter van Van der Bos, bezig met regeneratieve landbouw. Haar project rond naakte haver, een voedzaam en lokaal product dat rechtstreeks geleverd wordt, gooit hoge ogen. De gemeente juicht dit soort initiatieven toe. “Dit is precies wat we nodig hebben”, aldus Braaksma.
Willen leren en investeren
“Veranderen is niet makkelijk, maar stilzitten is geen optie”, concludeert Van der Bos. “Je moet elkaar de tijd gunnen, maar ook de wil hebben om te leren en te investeren. Alleen dan maak je echte stappen.” Braaksma beaamt dat: “Als overheid kunnen we kaders scheppen. Dat doen we ook, onder andere met het Omgevingsprogramma landbouw waar we volop mee bezig zijn. Maar de verandering moet van onderop komen. Dat gebeurt hier: met boeren die durven, denken én doen.”
