Bokashi biedt goede mogelijkheden om lokale reststromen te verwerken tot bodemverbeteraar. Het gaat om berm- en natuurgras van gemeenten en natuurorganisaties, en slootmaaisel afkomstig van het Wetterskip Fryslân. Voor agrariërs is bokashi een interessant middel om de bodemkwaliteit te verbeteren. Dat wijst een driejarige praktijkproef op vijf boerenbedrijven in Noordoost-Fryslân uit.
De onderzoekers concluderen wel dat de bodem meer tijd nodig heeft voordat de effecten van bokashi echt goed kunnen worden gemeten. De initiatiefnemers willen het experiment daarom verlengen. Gemeente Dantumadiel en Wetterskip Fryslân zijn daarnaast ook enthousiast over de kansen voor de lokale, circulaire economie.
Kansen
In Nederland komt steeds meer aandacht voor goed bodembeheer. Een betere bodemkwaliteit levert meer gewassen op en kwalitatief beter voedsel. Daarnaast draagt het bij aan de klimaatopgave en een grotere biodiversiteit. Daarom is de afgelopen jaren de interesse voor de bokashi-methode als bodemverbeteraar toegenomen. Mede omdat bokashi – Japans voor ‘goed gefermenteerd organisch materiaal’ – gemaakt kan worden uit organische materialen zoals (natuur)gras en berm- en slootmaaisel, biedt het voor waterschappen, gemeenten en terrein-beherende organisaties goede kansen voor het lokaal verwerken van hun reststromen.
Studenten
In het praktijkexperiment zijn op vijf verschillende bedrijven in Damwâld (3), Ryptsjerk en Hallum drie jaar lang de effecten van bokashi-bemesting op bodem, gewas en water onderzocht. Studenten van Hogeschool Van Hall Larenstein hebben het onderzoekswerk uitgevoerd. Bokashi gemengd met drijfmest is daarbij vergeleken met alleen drijfmest en controlestroken waarop geen bemesting is toegepast. In deze proef is de bokashi gemaakt van hekkelspecie van Wetterskip Fryslân (60%), drijfmest (20%) en restvoer (20% kuilgras) van de veehouder in een kuilbult. Hieraan is bokashi-mix, bestaande uit zeeschelpen, kleimineralen en microferm toegevoegd.
Positief effect op grasproductie
De praktijkproef toont aan dat bokashi een positief effect heeft op de productie van het grasland, terwijl de resultaten op maïspercelen vooralsnog tegenvallen. “De grasproductie neemt iets toe. Bij maïs zien we geen grote verschillen bij de stroken waarop bokashi is toegepast ten opzichte van de stroken waarop alleen drijfmest is uitgereden”, zegt projectmedewerker Marieke Jelsma van Hogeschool Van Hall Larenstein, tevens bestuurslid van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden.
“Bodemprocessen gaan langzaam. Het bodemleven moet zich aanpassen aan andere bemesting. Ook de verandering van het organische-stofgehalte in de grond gaat niet snel.” Om betere conclusies te kunnen trekken uit het beperkte experiment, wordt de praktijkproef zo goed als zeker met twee of drie jaar voortgezet.
Lokale reststromen
“Alle projectpartners en ook de agrariërs zijn positief over de proef. De bokashi-methode biedt een mooie manier om lokale reststromen te verwerken tot een bodemverbeteraar. Dat past bij de kringloopgedachte. En daar gaan we in de toekomst steeds meer naar toe”, aldus Marieke Jelsma, die heeft meegeschreven aan het eindrapport.
Afgelopen maart is de praktijkproef afgesloten met een online bokashi-symposium. Dat werd bijgewoond door ruim honderd mensen uit Fryslân en ver daarbuiten. Bestuurders Jan van Weperen van Wetterskip Fryslân en Rommy Kempenaar van de gemeente Dantumadiel gaven aan enthousiast te zijn over de bokashi-methode en zien het verwerken van lokale biomassa tot een bodemverbeteraar als kans om lokale groenstromen te verwaarden, wat dus gunstig is voor de lokale circulaire economie. Daarnaast ziet het waterschap ook een kans voor verbetering van het waterbergend vermogen van de bodem.
Aanvraag bij Versnellingsagenda
De bokashiproef is een initiatief van Kenniswerkplaats Noordoost Fryslân, Nordwin College, Hogeschool Van Hall Larenstein, Wetterskip Fryslân, gemeente Dantumadiel, vereniging Noardlike Fryske Wâlden, Mulder Agro en Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving (KCNL). Voor het vervolgonderzoek wordt via het Fjildlab een aanvraag gedaan bij de subsidieregeling Versnellingsagenda Noordoost-Fryslân.
Ook sluit het project aan bij het landelijke initiatief van Circulair Terreinbeheer, waarbij verschillende bokashi- en compostprojecten met elkaar worden vergeleken, en bij het streven om duidelijkheid in landelijk wet- en regelgeving te krijgen. Nu begeeft bokashi zich nog in grijs gebied. Inmiddels is er budget toegekend door Wetterskip Fryslân en vanuit het Ondernemersfonds Dantumadiel voor het vervolg.
Webinar en rapport
Het webinar is terug te kijken via onderstaande link. Ook het volledige rapport met de tussentijdse resultaten is via deze link te lezen: https://www.nordwincollege.nl/over-nordwin/projecten/24/bokashi.
Foto’s: Tim Wiersma
